چکیده
بدن یک عنصر از فرهنگی است که جنبه درونی و خودمانی پیدا کرده است. در اندیشه انسانی در رویکرد دینی در غالب ادیان و دستورات وحی الهی بدن به عنوان یک جسم کالبدی و مادی در نظر گرفته شده است. دررویکرد فلسفی بدن را باید در تقابل دوئالیسم دکارتی بنام ذهن و بدن مورد تأمل قرار داد. در رویکرد روانشناختی باید به معیارهای عقلی و ذهن فردی در بدن توجه کرد. در رویکرد فمنیستی به تقابل میان بدن مردانه و زنانه توجه شده است. دررویکرد اجتماعی و فرهنگی توجه به این واقعیت که بدن بخشی از خود یا قرارگاه عامل است، امری طبیعی باید دانست، رویکرد پساساختارگرایانه بدن را به عنوان زبان و یک عامل اساسی تلقی می کند.درحوزه نظری جامعه شناسی ابتدا مارسل موس رفتارهای طبیعی بدن را زیر سوال برده پارسنز به تحلیل های نمادگرایانه مبتنی بر خون، مرگ، و تغییر بدن توجه می کند.
اورینگ گافمن بین خود اجتماعی یا همان هویت اجتماعی در زندگی روزمره و در مفهوم مدیریت تأثیرگذاری بر اجرای نقش و نظارت بر حضار به بدن اشاره می کند. برایان ترنر با توجه به ویژگی های جامعه مدرن و روبه توسعه به سمت حوزه جامعه شناسی بدن گرایش پیدا کرده و به نظر او چنین تفاوتی در بینش و رفتار انسانی در جهت دادن به اندیشه های اندیشمندان علوم اجتماعی باعث این شده که بدن را به مثابه امری اجتماعی و فرهنگی در زندگی روزمره در نظر باید گرفت. دراندیشه فوکو بدن به ذات خود می تواند دارای تاریخ باشد، وی بر این عقیده است که بدن را به مثابه محصولی اجتماعی و تاریخی باید دانست، فوکو در بحث تبار شناسی خود تحت تأثیر اندیشه نیچه قرار داشته و در این نظام، بدن و نیروهای آن و نیز فایده مندی و مطیع بودن آن را هدف اصلی دانسته. بوردیو مستقیماً به بحث بدن نمی پردازد اما با ارائه مفاهیمی چون زمینه، عادت واره، سرمایه نمادین، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی به مباحث جامعه شناسی بدن و مصرف نزدیک می شود. در اندیشه داگلاس بدن یک روایت اجتماعی به خود می گیرد، وی بر این عقیده است که بین بدن و تصور اجتماعی با هر گونه تأثیر از دیگران شکل می گیرد.
از سوی دیگر بدن به مثابه پدیده اجتماعی و فرهنگی.در جامعه ای که فرد در آن رشد می کند از همان دوران کودکی شکل می گیرد. اجتماعی شدن در جامعه، یادگیری فرهنگ یک جامعه را به ما می آموزد که اعضای مختلف بدن دارای ارزش های یکسان و مساوی نمی باشد،در واقع از بُعد اندیشه دورکیمی باید بدن را یک واقعیت اجتماعی در زندگی روزمره تلقی نمود.پوشاک و وسایل زینتی برای بدن انسان ابزاری برای تعامل و ارتباط متقابل و انتقال اطلاعات به دیگران تلقی می گردد. در واقع در عصر حاضر تغییرات بدنی ناشی از گسترش فرهنگ زیبایی است که تحت تأثیر دنیای مدرنیته قرار گرفته است. از جنبه دیگر بیشتر آثار فوکو جنبه تحلیلی و تاریخی دارد، فوکو پذیرفته که انسان بصورت یک زندان به کنترل بدن خود می پردازد فمنیست های نسل اول در قالب مباحث پدر سالاری اشاره به بدن زن می کنند نسل دوم این دیدگاه رویکرد جدیدی نسبت به بدن زن نداشته نسل سوم فمنیست ها که از دیدگاه پست مدرن بدن زن را به عنوان امری ثابت غیر تاریخی تحت جنبه زیستی دو جنس بررسی کرده اند.
از دیدگاه فدرستون بازار سرمایه داری جامعه مصرفی در حال حاضر یک فرصت و قدرت انتخاب کالارا ایجاد می کند، این فرصت با تنظیم مجموعه ای از انتخابات به خود واقعی کردن که شامل بدن و ظاهر است بهبود می یابد. در واقع امروزه خرید کالا مصرفی نشانگر هویت فردی و اجتماعی است افراد برای اثبات اینکه به طبقه ای خاص تعلق دارند تحت عنوان مد از پوشش، آرایش، شکل دادن و آرایش، بدن خود را تنظیم می کنند امروزه در رسانه های جمعی از زنان و مردانی استفاده می شود که بدن های خاص دارند مردان بلند تر، ورزیده تر و عضلانی تر هستند. انسان های اغلب جوانان اند و زیبایی و نشاط خود را مدیون مصرف کالاها بهداشتی و پزشکی معرفی می کنند. زنانی که کالاهای تجاری را تبلیغ می کنند، اغلب زنانی لاغر اندام، ظریف با پوست های شاداب این افراد اغلب به عنوان افرادی شاد و موفق شناسانده می شوند در واقع تبلیغات در جامعه مصرفی از طریق ابزار های گوناگون چون وسایل آرایش جراحی های زیبایی ـ کلاس های ورزشی و زیبایی اندام، وسایل لاغری و ... همگی خدماتی هستند که در اختیار کسانی قرار می گیرند که بخواهند بدن زیبا داشته باشند.
محمد حسن شربتیان
هیئت علمی پیام نور خراسان جنوبی
