ویژگی های اساسی جنسیت که از زن و مرد مورد انتظار است، در اوایل زندگی و در محیط خانواده فرا گرفته می شود و سپس در محیط های مدرسه، گروه های همسالان و از طریق رسانه ها و سایر عوامل جامعه پذیری مخصوصا تیم های ورزشی و محیط های کار تقویت می گردد. از زمان تولد، والدین رفتار متفاوتی براساس جنسیت کودکان به عمل میآورند. دختران به خاطر سر به راهی و رفتار خوشایندشان ارزشمندند و از آنها خیلی خواسته نمی شود که خیلی کوشا و رقابت جو باشند و افسون گری و جذابیت آنها بیشتر مورد تایید است تا هوش و زیرکی آنها. در نتیجه این نوع آموزش، کودکان نقش های جنسیت خود را به طور سریع و موثر فرا می گیرند.
در واقع آنها مدتها قبل از آنکه از اساس بیولوژیک این نوع تفاوت ها آگاهی یابند، از وجود دو جنس و هویت های خویشتن آگاهی و اطمینان حاصل می کنند. تا سن سه سالگی، تقریبا همه کودکان از دختر یا پسر بودن خود کاملا آگاه می شوند و تا سن چهار سالگی افکار بسیار محدود و حتی مبالغهآمیزی درباره مقتضیات مردانگی و زنانگی به دست می آورند. فرایندی که کودکان نقشهای خود را از طریق آن فرا می گیرند یک فرایند پیچیده و دارای سه عنصر اساسی است:
عنصر اول: شرطی شدن از طریق پاداش و مجازات که معمولا به صورت تایید یا عدم تایید والدین است. برخی اوقات والدین به طور عمدی تجربه شرطی شدن را برای فرزندانشان، مثلا از طریق دادن اسباب بازی های مناسب و مرتبط با جنسیت آنان ، فراهم می سازند.
عنصر دوم: عنصر دوم در فرآیند یادگیری، تقلید است.کودکان معمولا رفتار کودکان بزرگتر یا بزرگسالان را تقلید می کنند و مخصوصا به تقلید از کسانی تمایل دارند که آنان را خیلی شبیه خود می دانند. بدین ترتیب کودکان کسان دیگری از جنس خود را به عنوان مدل رفتار خود انتخاب می کنند. " اگرچه مادر و پدر به طور مساوی توانایی رانندگی دارند، ولی مادر هرگز تا وقتی پدر در اتومبیل باشد رانندگی نمی کند و بدین ترتیب کودکان میآموزند که چه کسی باید رانندگی کند."
عنصر سوم : عنصر سوم و شاید مهمترین عنصر، خودشناسی است. کودکان از طریق کنش متقابل اجتماعی با دیگران یاد می گیرند که مردم اطراف خود را به دو گروه جنسی تقسیم بندی کنند و خود را بیشتر به یکی از آن دو گروه متعلق بدانند. نقش های اساسی جنسیت که کودکان در خانه می آموزند،بعدها به صور گوناگون، در مدرسه تقویت می شود.کتاب های درسی، فعالیت های فوق برنامه در مدرسه و غیره دختران را به سوی کلاس های آشپزی و پسران را به سوی کلاس مکانیک هدایت می کند. علاوه بر خانه و مدرسه، زندگی اجتماعی پر است از پیام هایی درباره این که کدام جنس مسلط است و چگونه مردان و زنان باید رفتار کنند. همه اشکال رسانه های گروهی، تبلیغات در رسانه ها، آهنگ ها و غیره گرایش به تاکید روی کلیشه های کاملا سنتی جنسیت دارند.
جنسیت و جامعه
در طول تاریخ همواره نخستین سوالی که والدین هنگام تولد یک نوزاد می پرسند یکسان است ، " آیا نوزاد پسر است یا دختر ؟ " ضرورت این سوال نشان می دهد که همه جوامع اهمیت زیادی به تفاوت بین زن و مرد می دهند. تقسیم بندی گونه های انسانی به دو طبقه اساسی مبتنی بر جنس یعنی تمایز بیولوژیکی بین مردان و زنان است ولی جنسیت به تفاوت های اکتسابی فرهنگی بین مردان و زنان دلالت دارد. به عبارت دیگر، زن ومرد بودن چیزی است که از هنگام تولد وجود دارد،ولی زنانگی و مردانگی چیزی است که از طریق جامعه پذیری به دست میآید. بدین ترتیب جنسیت صرفا بر ویژگی های اجتماعی دلالت دارد از قبیل تفاوت در سبک مو،لباس فرهنگی، نقش های شغلی و سایر فعالیت ها و صفات اکتسابی فرهنگی.
اعضای هر جامعه،معمولا این فرض را قبول دارند که حالت خاص مردانگی و زنانگی آنان همانند تمایزات بیولوژیکی بین زن و مرد بخشی از " طبیعت انسانی " را تشکیل می دهد. هر جامعه از زنان و مردان انتظار دارد که نقش های جنسیت( roles genber ) یا الگوهای رفتار ، تعهدات و امتیازات خاصی را که مناسب برای هر جنس به نظر می رسد، ایفا کنند و از آنجا که پایگاه های اجتماعی جنس ها عموما نابرابر می باشند، لذا نقش های جنسیت، معمولا منعکس کننده (و تقویت کننده) هرگونه طبقه بندی جنسی است که اکنون وجود دارد.
جنسیت و فرهنگ
تمایل فرهنگی غالب در جهت یک الگوی نیرومند مبتنی بر تسلط مردان است. حتی در جوامع صنعتی نوین نیز، که ملتزم به برابری جنسیتی می باشند، تسلط جنس مرد ادامه دارد.این واقعیت که سیاست عمده " کار مردان " است، به جنبه میان فرهنگی دیگری نیز دلالت دارد، که در همه جوامع حداقل نوعی تقسیم کار یعنی تخصصی شدن فعالیت های اقتصادی خاص بر حسب افراد یا گروه ها، وجود دارد. روش های بسیاری در مورد تقسیم کار موجود است ولی یک روش همه جایی است که عبارت است از تخصیص کارها بر حسب جنس. در سرتاسر جهان، مردان عموما مسوول کارهایی می شوند که مستلزم فعالیت بدنی سخت یا دور شدن از خانه است و از سوی دیگر، زنان مسوول کارهایی هستند که مستلزم تلاش جسمی کمتر است و در ارتباط با منزل قابل انجام است مانند پرورش کودکان یا تدارک غذا.
محتوای خاص "مردانگی" و "زنانگی" قبل از هر چیز یک محصول اجتماعی است که توسط هر نسل از نو آموخته می شود. هیچ جامعه ای برای تولید نقش های خاص جنسی، هر چه که باشد، بر "طبیعت" تکیه نمی کند، و نیز حتی همه جوامع با نابرابری های بین زنان و مردان مشخص می شوند.
نویسنده: ندا مهاجرانی
روزنامه مردم سالاری (www.mardomsalari.com)
