آدم‌ها زمانی که روی زمین پا گذاشتند، مثل کودکی که تازه راه رفتن را آموخته، همه پدیده‌های اطراف خود را امتحان می‌کردند. این کنجکاوی تمام‌نشدنی گاهی به سود آدم‌ها بوده و گاهی برای‌شان گران تمام شده است. کشف و استفاده از گیاهان روان‌گردان از جنس همان کنجکاوی‌هایی است که آدم‌ها در حال پرداخت هزینه‌های آن هستند....
یکی از موادی که از زمان‌های بسیار دور تاکنون برای ورود به توهمات مصنوعی استفاده شده گیاهی به نام کانابیس ساتیوا است. این گیاه به شکل درختچه‌هایی است که شاهدانه هندی هم نامیده می‌شوند. کانابیس بومی نواحی استوایی است و برای رشد به آب و هوایی معتدل نیاز دارد. اثرات این گیاه از قرن‌ها پیش شناخته شده بود و برای مصارف صنعتی و طبی و نیز اثرات روان‌گردان آن کشف می‌شد.
حتی نشانه‌هایی از مصرف این گیاه چند قرن قبل از میلاد هم وجود دارد. هرودوت، مورخ معروف یونانی، قبیله‌ای را توصیف می‌کند که پنج قرن قبل از میلاد مسیح دانه‌های شاهدانه را روی منتقل می‌ریختند و پس از استنشاق دود حاصل از آن همگی سرمست می‌شدند و شروع به هلهله کشیدن می‌کردند. ماری جوآنا (گراس، علف یا بنگ)، حشیش و روغن حشیش (روغن علف) همگی محصولاتی هستند که از این گیاه استخراج می‌شوند.
ماده اصلی موجود در این گیاه که محرک سیستم عصبی و مغز است THC یا D ـ تتراهیدروکانابینول نام دارد. حشیش فرآورده‌ای است که بیشترین میزان THC را دارا است. البته حشیش در اصل نام گیاه ماده است که هنوز بارور نشده است.
ماری جوآنا هم ماده محرک دیگری است که در واقع برگ‌های همین گیاه کانابیس است. این برگ‌ها در زبان مکزیکی ماری جوآنا نامیده می‌شوند. بنابراین در مکزیک و برخی کشورهای دیگر مواد خام حاصل از این گیاه به نام ماری جوآنا معروف‌اند.
در حال حاضر 61 ماده شیمیایی وجود دارند که یا مستقیما از کانابیس استخراج می‌شوند و یا ساختمان آنها شبیه مواد محرک حاصل از این گیاه است. این 61 ماده، گروه کانابینویید گفته می‌شوند و آثار جسمی و روانی متعددی روی بدن انسان به جا می‌گذارند.
شایع‌ترین ماده‌ای که در دنیا مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد
از میان تمام داروهای محرک و مخدری که تاکنون شناخته شده‌اند کانابیس پرمصرفترین آنهاست. در واقع این ماده در سرتاسر دنیا، در هر قاره و کشوری وجود دارد. طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت حدود147میلیون نفر یعنی 5/2درصد جمعیت جهان از کانابیس یا مشتقات آن استفاده می‌کنند، در حالی که این آمارها در مورد سوءمصرف کوکایین و اپیوم‌ها2/0 درصد است.
از سال 1960 به بعد سوءمصرف کانابیس رشد چشم‌گیری در کشورهای صنعتی جهان داشته است. برای مثال، در آمریکا، اروپای غربی و استرالیا کانابیس کاملا وارد فرهنگ جوانان شده و سن شروع استفاده از این ماده به شدت پایین آمده است. یکی از عوامل بسیار مهم در مصرف بالای کانابیس قیمت ارزان این ماده است چون کانابیس نسبت به کوکایین و حتی اپیوم‌ها قیمت کمتری دارد، مصرف بسیار گسترده‌تری نسبت به آنها پیدا کرده است.
آثار مصرف کانابیس در کوتاه‌مدت
شاید اکثر مردم بدانند که آثار اصلی کانابیس روی سیستم عصبی و مغز است اما مطالعات زیادی انجام شده تا محل دقیق اثر و نیز چگونگی تاثیر این ماده کشف شود.
یکی از اثرات اثبات شده کانابیس تخریب سیستم شناختی و یادگیری است. این ماده باعث می‌شود هم یادگیری مطالب جدید و هم به یاد آوردن مطالبی که قبلا یاد گرفته شده با مشکل مواجه شود. البته این ماده روی بخش حرکتی مغز هم اثر مخرب دارد. تا 24 ساعت پس از مصرف 20 میلی‌گرم کوکایین مغز انسان قدرت تطابق و تنظیم حرکت‌های پیچیده مغزی را از دست می‌دهد. برای مثال، رانندگی پس از مصرف این ماده باعث بروز تصادفات شدید خواهد شد.
آثار مصرف کانابیس در طولانی‌مدت
اعتیاد به کانابیس و مشتقات آن در طولانی‌مدت عوارض برگشت‌ناپذیری به جا می‌گذارد. از بین رفتن قدرت تمرکز و از دست رفتن حافظه آزاردهنده‌ترین عوارضی هستند که حتی با قطع مصرف هم بهبود نمی‌یابند. همچنین ممکن است مصرف طولانی به نوعی بیماری روانی به نام اسکیزوفرنی منجر شود. افرادی که این ماده را به شکل تدخینی مصرف می‌کنند، علاوه بر عوارض عصبی مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های تنفسی نیز می‌شوند.
در ضمن مصرف کانابیس توسط خانم‌های باردار باعث اختلال رشدی و تکاملی در جنین خواهد شد.
فواید درمانی کانابیس
گرچه سوء مصرف کانابیس معضل بزرگی در تمام دنیا ایجاد کرده است اما نباید اثرات مفید این گیاه را هم نادیده گرفت. برای مثال، یکی از خاصیت‌های جالب این گیاه اثر قوی آن در جلوگیری از تهوع است. اصولا برای جلوگیری از تهوع و استفراغ‌های شدید در بیماری‌هایی مانند سرطان یا ایدز از داروهای مشتق از کانابیس استفاده می‌شود. البته این گیاه آثار درمانی دیگری هم دارد که هنوز کاملا اثبات نشده‌اند و توسط پزشکان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، مثلا بهبود آسم، گلوکوم، اثر ضدافسردگی، تحریک اشتها، ضدتشنج و ضداسپاسم.
حشیش روان‌پریشی می‌آوردکانابیس و مشتقات آن آثار مخرب زیادی روی سیستم عصبی دارند؛ از حسی و حرکتی گرفته تا عوارض روانی. اما مطالعه‌ای جدید در استرالیا تک‌تک این عوارض و احتمال بروز هر یک را بررسی کرده است. براساس نتایج این مطالعه، اگر مصرف این مواد از سنین پایین شروع شود و به طور مزمن ادامه پیدا کند، فرد با احتمال بسیار بالایی به یکی از انواع سایکوز مبتلا خواهد شد. این سایکوز ممکن است توهم، هذیان یا انواع مشکلات روانی دیگر باشد.
این مطالعه روی 38 هزار جوان حول و حوش 20 سال صورت گرفته که 14 درصدشان بیش از 6 سال ماری جوآنا یا حشیش مصرف می‌کرده‌اند. در معاینات و بررسی‌هایی که انجام گرفت، مشخص شد که این تعداد 2 برابر افراد عادی، به اسکیزوفرنی یا سایکوز مبتلا بوده و 4 برابر دیگران دچار هذیان‌های مختلف بوده‌اند. البته متخصصان معتقدند وجود برخی ریشه‌های بیماری‌های روانی در افراد باعث رو آوردن به مواد مخدر یا توهم‌زا می‌شود. بنابراین برای اثبات نوع رابطه سوء مصرف مواد و انواع سایکوزها باید همچنان مطالعات بیشتری صورت بگیرد.
مصرف حشیش؛ از قانونی تا غیرقانونی
اکثر کشورهای دنیا قوانینی بر علیه کشت، نگهداری، فروش و یا مصرف کانابیس و محصولات آن دارند. البته برخی کشورها مجوز کشت این گیاه را با اجازه و نظارت دولت صادر می‌کنند. این کشورها استفاده از دانه یا فیبر کانابیس را به شرطی که به عنوان مخدر و محرک عصبی سوء مصرف نشود، مجاز می‌دانند. مثلا این گیاه در صنایع داروسازی بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بعضی کشورها قوانین آزادتری برای استفاده از این گیاه دارند. مثلا در کشور پرتغال استفاده شخصی از این گیاه به هر منظوری که باشد، منعی ندارد اما هر فرد مجاز است فقط 25 گرم از این ماده را همراه داشته باشد و بیشتر از آن قانونی نیست.
در آلمان، سوئیس و کلمبیا هم استفاده مقادیر مشخصی از کانابیس و مشتقات آن قانونی است ولی تجارت و توزیع این ماده غیرقانونی محسوب می‌شود و اما هرگاه بحث قانون و حشیش به میان می‌آید حتما نامی هم از کشور هلند برده می‌شود. برخلاف تصور عموم استفاده از مواد مخدر در این کشور قانونی نیست، بلکه مواد مخدر طبق قانون اساسی این کشور به دو دسته سخت و نرم تقسیم می‌شوند.
دسته سخت شامل هرویین و کوکایین هستند که استفاده از آنها در هر جایی و به هر مقداری ممنوع است اما دسته نرم داروها موادی هستند که خطر مصرف آنها کمتر از دسته سخت است. حشیش جزو همین دسته دوم است. استفاده از داروهای دسته دوم در مکان‌هایی خاص و تحت نظر دولت و البته به میزان مشخصی مجاز می‌باشد. در حال حاضر این مکان‌های خاص که در هلند به آنها کافی‌شاپ می‌گویند یکی از جاذبه‌های توریستی این کشور هستند.
دکتر بهاره مرتضی‌زاده
روزنامه سلامت (www.salamat.ir)
